Oude Paden, Nieuwe Wegen
Toe naar een fijnmazig netwerk van
historische wandelpaden in Fryslân
Het project Historische Wandelpaden van Landschapsbeheer Friesland valt onder het overkoepelende provinciale project Oude Paden, Nieuwe Wegen. Dit is een gezamenlijk project van het Steunpunt Monumentenzorg Fryslân en het projectbureau Belvèdere, Plattelânsprojekten van de provincie Fryslân, Landschapsbeheer Friesland, Feriening Lytse Doarpen en het Lectoraat Plattelandsvernieuwing Van Hall Larenstein.
Ons landschap kent een netwerk van wegen en paden: handelsroutes, jaagpaden, kerkenpaden, (binnen)dijken, spoor- en tramwegen, maar ook allerlei informele paden die toegang gaven tot akkers en boerderijen en tot plekken die om verschillende redenen voor mensen een belangrijke
betekenis hadden. Ze structureren het landschap en vertellen over gebeurtenissen en activiteiten van mensen gedurende een ontginningsgeschiedenis van zo’n 3000 jaar.
Het oude wegenstelsel vormt een fijnmazig netwerk van verbindingslijnen, die als bloedvaten door de ruimte en de tijd lopen. Wegen vertellen ons over het doen en laten van de mensen van vroeger en leggen letterlijk hun ‘beweegredenen’ bloot. Ze zijn ook niet zomaar ontstaan. Mensen
moesten en wilden zich verplaatsen en kozen daarvoor een door natuurlijke omstandigheden aangewezen traject. Als zo’n pad of weg er eenmaal was, dan ontstonden langs dat traject nieuwe nederzettingen of markeringspunten, waar vandaan weer nieuwe wegen werden aangelegd.
Elke plek is daardoor, meestal op een onnadrukkelijke en onbedoelde manier, net weer anders dan een andere plek. Die enorme verscheidenheid kan pas worden ervaren, als het landschap ook toegankelijk is. Voor die toegankelijkheid zorgt het netwerk van wegen, want die wegen
ontsluiten letterlijk en figuurlijk het landschap.
Maar...
Veel van de oude paden zijn gesneuveld door ruilverkaveling en schaalvergroting of omdat nieuwe wegen voor het gemotoriseerde vervoer de oude paden schijnbaar overbodig maakten. Landinrichting, modernisering van de landbouw en oprukkende verstedelijking hebben een groot deel van ons erfgoed veranderd, aangetast of zelfs laten verdwijnen. Toch zijn verbazingwekkend veel van de paden tot op de dag van vandaag bewaard gebleven. Ze zijn echter in onbruik geraakt en dus niet meer toegankelijk. En er ontbreken de nodige stukken, zodat er geen volledig en samenhangend padennet meer is.
Wat zijn we van plan?
Inventariseren – het complete padennetwerk
In het project Oude paden – Nieuwe wegen wil het Steunpunt Monumentenzorg samen met de projectpartners eerst het oorspronkelijke wegenstelsel opnieuw in kaart brengen. Het vertrekpunt voor deze inventarisatie is de Cultuurhistorische kaart (CHK) van de provincie Fryslân. Hierop is het officiële – en dus op kaarten vermelde – padennetwerk nauwkeurig ingetekend. Maar op de kaart mist het informele netwerk. Die gegevens willen we samen met de bewoners boven water krijgen.
Deze informatie wordt genoteerd en resulteert uiteindelijk in een volledig padenkaart van Fryslân.
Integreren – paden en cultuurhistorie
Als tweede stap wordt de padenkaart samengevoegd met de gegevens over grondgebruik, verkaveling, wonen en bouwhistorie. Ook hierover is nog niet alles bekend. We willen die gegevens daarom in workshops met externe en lokale experts en met bewoners aanvullen. In die workshops
willen we de verbanden tussen wegen en objecten helder krijgen: waarom is een weg aangelegd, waarom juist daar, en hoe hangt dat weer samen met kleine en grote objecten langs die weg. Op die manier ontstaat een integrale landschapskaart.
Toepassen – een toegankelijk landschap
Als derde stap willen we een koppeling maken met lopende of geplande initiatieven. In de zes gebieden van Plattelânsprojekten liggen plannen die zich in verschillende stadia van planvorming en (bijna) uitvoering bevinden. Sommige hiervan hebben een puur lokale omvang, andere een
bovenlokale uitstraling. Met elkaar kunnen we dus veel winst behalen door van elkaar te leren en bij elkaar aan te sluiten. We willen de bestaande plannen bij elkaar leggen en op strategische plekken
ontbrekende stukken vinden en deze samen met experts en bewoners ontwerpen. Zo krijgen we weer een mooi toegankelijk landschap, waarin niet alleen dorpsommetjes mogelijk zijn, maar ook gecombineerde of thematische routes kunnen ontstaan die als het ware besteksklaar kunnen
worden aangeleverd. Waar mogelijk kunnen we zelfs de grens over naar Drenthe en Groningen.
De Landschapskaart
De landschapskaart kan ook een inspirerende drager zijn voor een grotere praktische vertaalslag: de ontwikkeling van een provinciebreed cultuurtoeristisch concept op basis van het historische netwerk. We zullen daarom uitzoeken welke belevingsfacetten als thema voor cultuurroutes kunnen dienen, en hoe deze op elkaar kunnen aansluiten, om een totaalpakket aan de bewoner en bezoeker aan te bieden. En tot slot kan de landschapskaart benut worden als wegwijzer voor actuele ruimtelijke ordeningsvraagstukken. De uitdagingen liggen in gebieden waar sprake is van ruimtelijke veranderingen: verstedelijking, dorpsuitbreidingen, nieuwe ontwikkelingen in de landbouw, veranderend waterbeheer of natuurontwikkeling. Hierbij kunnen de cultuurhistorische waarden als houvast en wegwijzer benut worden.
Meer weten?
Voor meer informatie over het project, de workshops en de werkteams kunt u contact opnemen met:
Steunpunt Monumentenzorg Fryslân, Postbus 137, 8900 AC Leeuwarden. Contacrtpersoon is Dick Bloemhof, telefoon (058) 266 25 19.