Wandelroute 2. De Paesens (Aalsum-Paesens)

Stormramp Paesens Moddergat

Bijzondere historische info
De Paesens is een kronkelend watertje, gevormd door het afvoeren van water naar de Waddenzee en het binnendringen van de zee ver het land in. Rondom de waterloop ontstonden oeverwalcomplexen, die nog steeds prachtig te zien zijn. Het watertje De Paesens loopt van Dokkum naar de tweelingdorpen Paesens en Moddergat aan de Waddenzeedijk. In de middeleeuwen waterde een groot gedeelte van het gebied ten noorden van Dokkum op dit riviertje af.

Paesens en Moddergat worden gescheiden door het riviertje. De  twee dorpen zijn officieel zelfstandig, maar worden door de bewoners als één dorp gezien en Paesens-Moddergat genoemd. Het watertje De Paesens stroomde vroeger door de dorpen; de plek is nog te herkennen. Overigens zijn de namen van beide dorpen terug te leiden naar het riviertje. Paesens betekent 'Pagingi', ook wel modder, aarde of moeras genoemd. De grond aan de monding van De Peasens was een echt moddergat.

Kort na de aanleg van de eerste zeedijk, in de 11de eeuw, ontstond het dijkdorp Paesens. In de monding van De Paesens werd een zijl (sluis) aangelegd en zo ontstond een aantrekkelijke vestigingsplaats. De uitwateringssluis was maar beperkt te gebruiken door de aanslibbing en werd in 1449 opgeruimd. Paesens groeide uit tot een visserplaats. De bebouwing concentreerde zich tot in de tweede helft van 18de eeuw in de buurt van de in de 13de eeuw gebouwde dorpskerk. Daarna breidde de bouw zich uit naar het westen, omdat het dorp anders te ver van het water kwam te liggen. Westelijker konden de visserschepen eenvoudiger op de rede voor anker gaan. Daar ontstond toen het tweelingdorp Moddergat. De inwoners van de dorpen vormden samen één vissersvloot.

Landschapskarakteristiek
Tijdens deze wandeling speelt water een grote rol. Het gebied rond Niawier bestaat uit een landschap dat te vergelijken is met een drooggevallen waddenzeebodem. Rond Niawier zijn veel hoge akkers, terwijl vele sloten in lager gelegen delen liggen en een oud slenkenpatroon volgen.

Begin- en eindpunt
De route begint in Paesens-Moddergat. U volgt het water De Paesens direct naar het dorp Oosternijkerk en het buurtschap Bollingawier. Na het buurtschap laat u het water los en wandelt u door de landerijen naar het dorp Niawier. Vanuit Niawier gaat u over de Grytmanswei naar Wetsens, waar u rond de terp wandelt op weg naar terpdorp Aalsum.

Paesens-Moddergat
U begint uw wandeling in Paesens-Moddergat. Officieel zijn het twee dorpen, maar de bewoners zien de tweelingdorpen als één geheel. Peasens was aanvankelijk een vissersdorp, maar in de zestiende eeuw werd het dorp door buitendijkse grondaanwas steeds meer van de Waddenzee afgesloten. Daardoor richtten de bewoners zich ook op de landbouw. Door een uitbreiding in westelijke richting kwam er weer een echte nederzetting van vissers. Dat was Moddergat. Het is één van de weinige goed bewaarde vissersdorpjes en heeft daarom een beschermd dorpsgezicht. Bij Paesens kunt u via een pier een heel eind het wad oplopen. Vanaf de  pier heeft u een fraai uitzicht op Schiermonnikoog en Engelsmanplaat. Bij helder weer ziet u ook Ameland liggen. Landinwaarts staat even buiten het dorp Paesens de grote koren- en pelmolen 'De Hond'. Deze molen werd in 1861 gebouwd en deed tot kort na de oorlog dienst. Zomers worden er rondleidingen verzorgd. De visserij is nog steeds een belangrijke inkomstenbron in Paesens-Moddergat. Het museum 'It Fiskershûske' in Moddergat herinnert aan het vroegere vissersleven.

It Fiskershûske
Visserijmuseum 'It Fiskershûske' in Moddergat bestaat uit vijf oude, gerestaureerde visserspandjes die bezoekers een goede indruk geven van het leven, wonen en werken in een 18de eeuws Fries vissersdorp. Tegenover het museum staat op de zeedijk een monument dat herinnert aan een donkere gebeurtenis in de geschiedenis van Paesens-Moddergat: de stormramp in de nacht van 5 op 6 maart in 1883. Eén van de zwaarste voorjaarsstormen ooit vaagde vrijwel de gehele vissersvloot van de dorpen weg. De ramp kostte 83 vissers het leven en bracht vele families jarenlange armoede. 

             
(Monument)                                                                           (It Fiskershûske)

Oosternijkerk
Bollingawier ligt aan de weg van Oosternijkerk naar Ternaard. Nadat u Bollingawier gepasseerd bent komt u in het dorp Oosternijkerk. Oosternijkerk dateert uit de 11e eeuw en kent in de Friese historieschrijver Foeke Sjoerds een bekend persoon. Naar hem zijn dan ook een straat en de school genoemd. Het dorp komt in de tweede helft van de 12de eeuw in de overlevering voor en in de bronnen voor het eerst in de 13de eeuw. Het dorp had oorspronkelijk een lintbebouwing wat u terug ziet aan de ruime Buorren. De latere bebouwing volgende vooral de aangelegde wegen en paden. Door de Nijkerker Opvaart is het dorp verbonden met De Paesens.

Niawier
U wandelt verder door de landerijen naar het terpdorp Niawier. De naam komt van Nij-wier (nieuwe terp). Het dorp werd bekend door het cisterciënser vrouwenklooster 'Sion' uit 1224 dat tot 1580 werd bewoond. Op de plaats van het voormalig klooster staat nu een woonboerderij. Hier zijn nog sporen van het klooster te vinden. De terp van het klooster is zeker 2 á 3 meter hoog geweest. Deze hoogte was niet strikt noodzakelijk als beveiliging tegen het water en diende waarschijnlijk vooral als waardig podium voor het met heiligheid omgeven klooster met zijn kloosterhof, kapel en begraafplaats.

De geschiedenis van de kleine hervormde kerk is ook met het klooster verbonden. De oorspronkelijke kerk werd vrijwel zeker door de nonnen gesticht, het gebouw is opgemetseld uit kloostermoppen. Vlak voor de kerk staat een standbeeld van de Niawierster dichter Anders Minnes Wybenga.

Wetsens
Over de Grytmanswei, vernoemd naar het hoofd van bestuur en rechtspraak in een grietenij (soort gemeente) wandelt u naar Wetsens. Dit radiale terpdorp heeft een bewaard gebleven ovale ringweg. De oorspronkelijke omvang van de terp is af te leiden aan een stuk ringsloot en de perceelsgrenzen. De voornamelijk agrarische bebouwing van het dorp ligt aan de ringweg.

De kerk prijkt op een viermeter hoge, scherp afgegraven restant van de terp. Dit godshuis is in de 12de eeuw, deels met turfstenen, gebouwd. Het torentje is in 1842 ingestort. Daarom hangt de klok nu tegen de westgevel. Op het kerkhof is de bekende Friese schrijver Rink van der Velde begraven. Aan de oostkant van het dorp had Wetsens een goede waterontsluiting door de Jaarlasloot, ook wel Jaarlagat genoemd. Vanaf het dorp konden de bewoners zodoende de noordelijker gelegen De Paesens en zuidelijker gelegen Zuider Ee bereiken.

Aalsum
De route eindigt iets ten Noorden van Dokkum, in Aalsum. Dit dorp telde  twee belangrijke states. Een daarvan, de Stinstrastate, lag in het buurtschap Sibrandabuorren. Deze state is nu een boerderij. Aan de zuidkant van de kerk stond oorspronkelijk de Mokkemastate. Deze state is in 1492 verwoest. Een straatnaam in Dokkum verwijst naar deze state.

Aalsum heeft een mooie Hervormde kerk die rond 1200 is gebouwd. Volgens het klokopschrift uit 1499 werd de kerk gebouwd voor de heilige Catharina. In Aalsum vindt ook nog u een monumentale kop-hals-rompboerderij uit 1860: de Bolstienpleats. Deze boerderij is nog in bedrijf, maar er kan ook gelogeerd worden. Vanaf het terras van de boerderij heeft u een prachtig uitzicht over de landerijen die uitnodigen tot een ontdekkingsreis. Daarvoor kunt u op de pleats fietsen huren.