Wandelroute 27. Goddeloze Singel - Sijbrandahuis

Bijzondere historische info
De Goddeloze Singel maakt deel uit van een eeuwenoud Kloosterpad van 1453. De grijze monniken gebruikten het 40 km lange pad in de middeleeuwen als handelsroute tussen het cisterciënzer klooster Klaarkamp bij Rinsumageest, de Sint-Bonifaciusabdij in Dokkum en Veenwouden. Langs het kloosterpad staan middeleeuwse kerken die herinneren aan de kloostertijd. Het gaat om kerken in de dorpen Sybrandahuis, Rinsumageest, Dokkum, Damwoude, Veenwouden, Burgum en Oudega. Deze kerken hadden in veel gevallen relaties met de kloosters. Een van de kerken is de fascinerende, van tufsteen gebouwde, Romaanse Sint-Janskerk van Rinsumageest; de mooiste van het kloosterpad. Deze kerk staat op een grote omgrachte terp en dateert vrij zeker uit de tijd vóórdat klooster Klaarkamp werd gesticht. Bepaalde delen dateren al uit de elfde eeuw; de Middeleeuwen zijn er te proeven. Het is de enige kerk in het noorden met een crypte onder het koor. In de noordwand van het koor is een fraai drieledig venster aangebracht, waarschijnlijk om van buitenaf het altaar of de relikwieën te aanschouwen.

Landschapskarakteristiek
Wandelend over de Goddeloze Singel naar Sijbrandahuis passeert u een prachtig, afwisselend landschap. U loopt deels over een oud monnikenpad, dat nu een schelpenpad is, maar ook de andere wegen en paden die naar het eindpunt op de brug over de Dokkumer Ee leiden, zijn de moeite waard. In het gebied zijn namelijk duidelijk overblijfselen van vroeger te zien, bijvoorbeeld het nog steeds aanwezige Klaarkampermeer, gegraven door de monniken bij het fabriceren van kloostermoppen.

Begin- en eindpunt
U begint de wandeltocht op de Oostereinde tussen Veenwouden en Zwaagwesteinde. U vervolgt de route over de Goddeloze Singel, langs It Goddeloas Tolhûs en Broeksterwoude richting Rinsumageest. Bij Rinsumageest gaat u door het bosgebied aan de westkant van het dorp. U wordt door Rinsumageest geleid richting de Dokkumer Ee, waarbij u het dorp Sijbrandahuis passeert. Op de Hoge Brug over de Dokkumer Ee ligt het eindpunt van deze tocht.

Bij het begin van deze route kunt u route 23 Zwaagwesteinde tot Goddeloze Singel volgen. Bij Broeksterwoude loopt ook route 21 (Westergeest -Goddeloze Singel). Op de Hoge brug kunt u via route 28 naar Burdaard en Dokkum. De knooppunten zijn: 48-25-34-42-84-65-54-66-56-62-18

Goddeloze Singel
De Goddeloze Singel is omgeven door sagen en legenden die bij een griezelig moerasgebied horen. U komt er onder meer een monument uit 1861 tegen voor de eerste Mormonen in Nederland.

De Houtwiel
Langs de Goddeloze Singel passert u het waterrijke natuurgebied De Houtwiel. Dit uitgestrekte moerasgebied was ooit deel van de hoogvenen die vroeger een groot deel van Friesland bedekten. Al in de 15de eeuw werd er turf gewonnen. Dat ging door tot in de 20ste eeuw. Door al het graven ontstonden poelen en plassen, petgaten en legakkers. Nu zijn er uitgestrekte rietvelden te zien, die worden doorsneden met brede sloten. Elzenbosjes en opgeschoten wilgen geven het gebied een ruig karakter. Er ligt een weidevogelreservaat met open graslanden. In het riet nestelen de kleine karekiet, rietzanger, rietgors en baardmannetjes. De rietvelden zijn ook het broedgebied van de bruine kiekendief, die zich vaak jagend laat zien. De Houtwiel was lange tijd een leeg en moeilijk toegankelijk moeras. Het domein van vissers, jagers en boeren. In Friesland zijn de meeste van zulke moerasgebieden ontgonnen, vooral voor de landbouw. Dat lot is De Houtwiel bespaard gebleven, waardoor er voor natuurliefhebbers nog veel valt te genieten. Een prachtige plek daarvoor is de uitzichtheuvel die ter hoogte van ‘It Goddeloas Tolhûs’ ligt.

Het  Goddeloze Tolhuis

Broeksterwoude
Broeksterwoude is in de tijd van de vervening ontstaan en heeft sinds 1964 de dorpsstatus. Het dorp wordt ook wel De Broek genoemd, dat 'veen' of 'moerassig land' betekent. Woude verwijst naar lage struikgewassen langs sloten en op wallen. In de 19de eeuw bestond Broeksterwoude uit modderpaden en hutten die opgebouwd waren van planken, riet en zoden. Typerend voor heidedorpen is het bouwen van een huis voor de kinderen achter het ouderlijk huis. Dit fenomeen wordt 'het achteruitleggen van de huizen ten opzichte van de weg' genoemd. Generatie op generatie werd de bebouwing op die manier uitgebreid en dat is nu nog terug te zien op de plattegrond van Broeksterwoude.

Grote molen
Aan de rand van het natuurgebied Buitenveld bij Broeksterwoude staat de Grote Molen uit 1880. Alhoewel niet meer in bedrijf, is zij door haar prachtige ligging zeker een bezoek waard. De sleutel kunt u afhalen bij de (ex)molenaar naast de molen.

Rinsumageest
Het meest westelijke dorp van de Dokkumer Wouden dat op een zandrug is gebouwd, is Rinsumageest. Het dorp stond ook wel bekend als Ringesheim, genaamd naar een oude waterloop die door het dorp liep. Rinsumageest is een oud dorp. Vroeger stonden verschillende Stinsen om het dorp heen, maar die zijn in de loop der tijd helaas allemaal verdwenen.

Klooster Klaarkamp
Vlakbij Rinsumageest lag het cisterciënzer klooster Klaarkamp, ook wel Claerkamp of Claarkamp genoemd. De officiële naam van het klooster was Monasterium beate Maria de Claro Campo; dit betekent klooster van de Heilige Maria van Klaarkamp. Klooster Klaarkamp is rond 1165 gesticht. Het was het eerste cisterciënzer klooster in Noord-Nederland. Klaarkamp betekent 'het lichte veld'. De monniken droegen witte kappen. De lekenbroeders droegen grijze kappen en werden in het Fries 'skiere mûntsen' (grijze monniken) genoemd. Het eiland Schiermonnikoog (eiland van de grijze monniken) hoorde bij het klooster Klaarkamp.

Tekening van Klooster Klaarkamp

De monniken van Klaarkamp hielden zich onder meer bezig met het vervaardigen van kloostermoppen. Dat zijn bakstenen gemaakt van de klei die zij nabij het klooster afgroeven. Hierdoor ontstond het Klaarkampermeer, tegenwoordig een drassig gebied dat door Staatsbosbeheer wordt beheerd. Ook bebouwden de monniken het land en staken zij turf. Het klooster bezat op het hoogtepunt 2500 hectare grond en zo'n 80 boerderijen. In het klooster woonden tientallen monniken en enkele honderden lekenbroeders.

De kloosterkapel dateert uit de 13de eeuw en is een aantal jaren in gebruik geweest van de Hervormde gemeente Rinsumageest / Sijbrandahuis. Tegenwoordig is het kerkje eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

Hervormde kerkje Sijbrandahuis
Enigszins verscholen in een boomzoom ligt het Hervormde kerkje van Sijbrandahuis. De kerk is omstreeks 1300 in de overgang van de Romano-gotiek naar de gotiek gebouwd. Later is er het een en ander aan de kerk veranderd.

(Hervormde kerkje van Sijbrandahuis)