Wandelroute 23. Zwaagwesteinde-Goddeloze Singel

Bijzondere historische info
Van oorsprong was Zwaagwesteinde een boerendorp. Dat veranderde in de 18de eeuw, toen losse arbeiders, veenarbeiders en venters zich tussen de bestaande woudboerderijtjes vestigden. Zij woonden in ongekende armoede in hun holen en plaggenhutten. Rond 1910 verbeterde de leefomstandigheden van de bewoners van de plaggenhutten door toedoen van de woningcorporaties en de Woningwet. Aan de Tolweg die een klein stukje volgt, vindt u nog twee oude woningwetwoninkjes uit 1912. Pas in 1939 werd de laatste plaggenhut in Zwaagwesteinde gesloopt.

Aan het begin van De Goddeloze Singel staat it Goddeloas Tolhûs. Rond deze boerderij groeien verschillende typische moerasplanten als de gele lis en het kalmoeskruid. Dit kruid wordt onder meer gebruikt in de Friese Berenburger. In grote hoeveelheden is kalmoes giftig en heeft het een hallucinogene werking. In kleine hoeveelheden verhelpt het volgens de kruidengeneeskunde spijsverteringsstoornissen en een slechte eetlust. Het Goddeloos Tolhuis dient tegenwoordig als informatiecentrum van Staatsbosbeheer.

Landschapskarakteristiek
Water is een belangrijk element in het landschap waardoor deze route u voert. De vaarten die u tegenkomt, zoals de Kuikhornstervaart en de Singelvaart, zijn aangelegd door de monniken die het gebied vanaf begin 15de eeuw verveenden. Ze dienden om de turf af te voeren. Kenmerkend voor het landschap is ook de opstrekkende verkaveling bij de streekdorpen Zwaagwesteinde en Kuikhorne.

Begin- en eindpunt
Uw wandeling begint op de kruising van de Oostersingel en Noarder Stasjonsstrjitte in Zwaagwesteinde bij het routeknooppuntbord. U loopt het dorp uit richting Zwagerbosch en Twijzelerheide. Na een klein stukje Tolweg, slaat u rechtsaf het Swaddepaed in, richting Kuikhorne, halverwege verandert de naam van het pad in Hillebrandsreed. Aan het einde hiervan slaat u rechtsaf, het Kukhernsterpaed op. U volgt dit pad, na enige tijd met de Swadde mee, tot aan de Kuikhorneweg. Deze neemt u links, om te kunnen nemen. U vervolgt uw wandeling op de Kukhernewei, tot u vlak buiten het dorp aan uw rechterhand de Swartzenberglaan krijgt. Via deze laan loopt u naar de Goddeloze Singel. De knooppunten zijn 50-86-75-13-48

Zwaagwesteinde
Zwaagwesteinde is een heidedorp. Dit type dorp ontstond op het grondgebied van oudere dorpen. Het had geen kerk. In de 16de eeuw was Zwaagwesteinde een boerendorp. Dat veranderde in de 18de eeuw, toen losse (veen)arbeiders in hun plaggenhutten tussen de bestaande woudboerderijtjes gingen wonen. Rond 1910 verbeterden de leefomstandigheden van de bewoners van de plaggenhutten door toedoen van de woningcorporaties en de Woningwet.

Eind 18de eeuw vestigde de joodse koopman Salomon Levy zich in het vensterdorp. Hij bracht werkgelegenheid in de vorm van kleinhandel in onder andere textiel, venten en kramen en kledingnijverheid. Het is niet zeker of dit dezelfde Salomon Levy is die in 1798 werd veroordeeld en terechtgesteld vanwege de hoofdrol die hij gespeeld zou hebben in het Kollummer Oproer van 3 en 4 februari 1797. Zijn en andere processen rondom het oproer waren in hun eigen tijd al omstreden. Er werd gesproken over oneerlijke politieke processen. Salomon had pech, hij werd de eerste gevangene die werd geëxecuteerd nadat de radicale patriotten met een staatsgreep de macht hadden gegrepen. Omdat de gematigden er met een tweede staatsgreep in hetzelfde jaar in slaagden de macht weer over te nemen, was hij ook de laatste.

Hessenwegen
In de 17de en 18de eeuw trokken ieder jaar kooplieden en kramers uit Duitsland door Nederland. Zij kwamen voor een groot deel uit Hessen. Salomon Levy was één van hen. Deze ‘Hessen’, zoals ze werden genoemd, hadden karren die in breedte afweken van wat gebruikelijk was in Nederland. Zij maakten gebruik van het hierop aangepaste netwerk van Hessenwegen. Eén van deze wegen liep van Groningen via Kollum Friesland in. Bij Kollum is er zelfs nog een klein stukje dat Hessenweg heet.

Kuikhorne
Kuikhorne is al sinds de Middeleeuwen een boerengemeenschap, gelegen tussen grote gebieden hoogveen. De naam komt waarschijnlijk voort uit kijkhoek of vizierpunt. De lekenbroeders uit het klooster in Burgum groeven het hoogveen ten zuiden van Kuikhorne af, de Cisterciënzer monniken van Klaarkamp de venen te noorden én zuiden. Om de turf te vervoeren, groeven zij vaarten. Als gevolg hiervan kwam de boerengemeenschap aan het water te liggen.

Werkbos
Lange tijd heeft Kuikhorne een bos gehad. Dit lag westelijk van de Kuikhornstervaart op een stuk heidegrond. Het bos werd steeds kleiner. In 1918 kocht de gemeente Tytsjerksteradiel de laatste 89 hectare. Hier werden mensen ’s winters aan het werk gezet met het maken van takkenbossen voor bakkerijen en het winnen van bezems voor boeren.

Skyliche Pypke
Wanneer u het Goddeloze Singel inslaat ziet u, bij het kruisen van de verharde weg, rechts een bruggetje. Dit heeft de naam Skyliche Pypke. Het verhaal wil dat het hier spookt. In een ver verleden zou hier een reiziger zijn beroofd en vermoord. Het slachtoffer zou dat nooit hebben kunnen verkroppen en nog altijd op zoek zijn naar de flinke buit die de straatrovers meenamen. Auto’s en fietsen kent hij niet, dus hij valt alleen wandelaars lastig.